filosofie.nl, 20 november 2015, door Ivana Ivkovic.
François Hollande en Mark Rutte herhaalden het enkele malen: we zijn in oorlog met IS. Maar wat betekent dat eigenlijk? In de filosofie is er een lange traditie over wat de rechtvaardige gronden voor een oorlog zijn – de zogeheten casus belli. Hugo de Groot legde al in de zeventiende eeuw vast aan welke regels een rechtvaardige oorlog moet voldoen. Hoe zit dat met de oorlog tegen IS? Niemand weet daar meer van dan politiek filosoof Michael Walzer, wiens boek Just and Unjust Wars als een moderne klassieker geldt. Wij vroegen hem om deze oorlog de maat te nemen.
‘IS bombarderen is geen oplossing’, zegt Walzer, gevraagd wat de aanvallen op de IS zouden moeten bereiken. ‘Wij moeten zorgen dat de chaos op de grond ophoudt. Dat betekent dat we compromissen moeten sluiten, bijvoorbeeld zorgen dat er een stabiele regering komt, met de steun van de internationale gemeenschap. Waarbij de kwestie welke politieke kleur die regering heeft, en hoe democratisch het is, nu niet de belangrijkste is. Ook zouden we Koerden meer moeten helpen in hun strijd tegen de IS.’
Leger of politie?
Walzer vindt deze oorlog wel ‘typisch’: ‘Ja, we bombarderen het territorium van IS al een langere tijd, en IS vindt ook dat het in een oorlog is verwikkeld. In die zin is het wel een oorlog. Maar er is geen duidelijke frontlinie, en de oorlog strekt zich op een bepaalde manier ook door tot Europa. Alleen daar lijkt de oorlog tegen terrorisme meer op politiewerk, dan op oorlogsvoering. En voor de politie gelden er andere regels dan voor militairen. De politie kan geen grof geschut gebruiken, of vuur openen midden op een drukke straat. De vraag is waar de grens precies ligt, als het gaat om bestrijding van terrorisme. In de VS is het een heuse industrie geworden, schrijven over rules of engagement voor militairen, zeker sinds de aanvallen op Irak en Afghanistan. Maar dergelijke literatuur over politiewerk ontbreekt volledig. Terwijl juist dat het moeilijke werk is. Dat is jammer. Daar zouden we iets aan moeten doen.’
Ook voor militair ingrijpen gelden er regels, willen we rechtvaardigen wat we aan het doen zijn. Walzer: ‘Wanneer aantallen doden overwicht krijgen op doelgericht uitschakelen van de vijand, wordt het moreel onderscheid tussen de strijd tegen het terrorisme en terrorisme zelf heel dun. Wij zouden er alles aan moeten doen om burgerslachtoffers te voorkomen, zelfs wanneer dat betekent dat wij zélf meer risico’s lopen. Ook zouden gevangen strijders als oorlogsgevangenen moeten worden behandeld. Niet als criminelen. Behalve als zij expliciet terroristische daden hebben begaan.’
De theorie van de rechtvaardige oorlog schrijft ook voor dat een reële kans om te slagen een voorwaarde is. Maar in een oorlog tegen terreur is, zoals we weten, lastig om aan die voorwaarde te voldoen. Kan de oorlog tegen terreur dan rechtvaardig zijn? Is er een kans op succes? Walzer: ‘IS kan worden verslagen. Maar de oorlog tegen terreur is net zoiets als een oorlog tegen criminaliteit, of drugs, of armoede. Het heeft geen einde. Daarom lijkt het ook meer op politiewerk dan op klassieke oorlogsvoering.’
En wat vindt Walzer de grootste fout dat we nu zouden kunnen maken? ‘De grootste morele fout zou zijn als vluchtelingen slachtoffers van de oorlog tegen terreur zouden worden.’
Klik hier om dit artikel te lezen op de website van Filosofie Magazine.
