Filosofie Magazine nr. 9/2014. Door Ivana Ivkovic.
Werkt u al jaren op tijdelijke contracten? De lasten van onze ‘vloeibare tijden’ worden op de schouders van individuele burgers gelegd, zegt Zygmunt Bauman.
We leven in onzekere tijden. Maar dat wisten we al, nietwaar. Toch begrijpen we er weinig van. De overvloed aan mogelijkheden vinden we het toppunt van vrijheid, een van de grootste prestaties van onze cultuur. Dat neemt niet weg dat we er ook doodsbenauwd van worden. De Pools-Britse socioloog Zygmunt Bauman schrijft zijn hele leven al over deze onzekerheid, en over andere aspecten van de moderniteit, zoals globalisering, individualisering en consumentisme. En zijn hele leven, dat is lang: Bauman is geboren in 1925. Dat belet hem niet om nog steeds te schrijven en op te treden.
De moderne onzekerheid noemt Bauman ‘liquiditeit’. Een lange reeks boeken heeft hij aan dit fenomeen gewijd: van Liquid Modernity, Liquid Life, Liquid Love, Liquid Fear en Liquid Times tot Liquid Surveillance. Het gaat hem dus letterlijk om ‘vloeibare’ tijden. Al is de term ‘vloeibaar’ misschien iets te beperkt. Onze tijd is ongrijpbaar, vluchtig, glibberig, vormeloos, chaotisch en ambivalent. Je kunt erin kopje-onder gaan. Dat is beangstigend en desoriënterend. Daarom proberen mensen volgens Bauman het wegvallen van grenzen op te vangen door nieuwe grenzen te trekken. Ze schermen zich bijvoorbeeld af voor vreemdelingen in ‘Fort Europa’ of trekken zich terug in gated communities, schijnbaar veilig voor criminaliteit en ander onheil.
Identiteitscrisis
Liquiditeit brengt een permanente identiteitscrisis met zich mee. Wie je bent, wordt niet langer bepaald door je afkomst, rang of stand. Je moet er zelf iets van maken en het aanbod van bouwstenen lijkt schier oneindig. Instituties die in een samenleving voor vastigheid en stabiliteit zorgen, zijn zelf niet langer vormvast. Het gezin is geen hoeksteen van de samenleving meer (voor zover het dat ooit was), maar een complexe organisatievorm, vaak met kinderen uit diverse huwelijken, die voortdurend naar een nieuw evenwicht zoekt. Alle menselijke verhoudingen op het werk of in de liefde worden als tijdelijk gezien. Niets is nog voor het leven. Het resultaat van dit proces is dat het individu, losgemaakt van enige inbedding, wordt overgeleverd aan de wereld van ‘markt en strijd’. De term ‘netwerksamenleving’ duidt niet alleen op de diversiteit van de banden die een individu aangaat, maar betekent ook dat vaste maatschappelijke structuren zijn vervangen door een web van meer toevallige losse verbintenissen.
Onvoorspelbaar levenspad
Een belangrijk effect van liquiditeit is volgens Bauman de vervorming van tijd en ruimte.
(…)
Klik hier om het hele artikel te lezen op de website van Filosofie Magazine.
Afbeelding: iStock.com/ptasha.
