Maandelijkse blog voor Koning Film, december 2020.
Batman-fans keken er lang naar uit: een film over de meest krankzinnige en gefnuikte superschurk aller tijden: Joker. Zijn grijns kan je bloed bevriezen; hij is niet zomaar een moordenaar, maar een over-de-top theatrale vernietiger, de ultieme nemesis van de nobele redder van Gotham. Zoals dat wel vaker gaat in verhalen, wordt de held gemaakt door zijn schaduw, en Joker is zeker Batmans schaduw: hij heeft Batman in een zekere zin ‘gemaakt’, en hij dreigt zijn ondergang te worden. Jack Nicholson speelde hem als een frivole, Pop Art-achtige figuur in Tim Burtons Batman (1989), Heath Ledger zette hem neer als een duistere über-terrorist die een beetje onbeholpen is, behalve wanneer hij moordt, in Christopher Nolans The Dark Knight (2008). Zijn ultieme motieven lijken ondoorgrondelijk, want ‘hij wil slechts de wereld zien branden’, en geen enkel persoonlijk profijt. Vernietiging als spektakel en het hysterisch gelach – dat is Joker, in het kort. Zijn gedaantes plooien zich naar de tijdsgeest, maar hij is altijd het vleesgeworden nihilisme.
Joker in Trump-era
Todd Phillips vertelt in Joker (2019) de ontstaansgeschiedenis van deze superschurk, en de film biedt een bijzondere kijk op onze tijdsgeest. Het verhaal volgt een zekere Arthur Fleck, een mislukkeling, een social outcast. Fleck speelt clown in kinderziekenhuizen, probeert tevergeefs als stand-up comedian door te breken, woont in een arme wijk, bij zijn moeder, en heeft last van ongecontroleerde lachbuien. Arthur is een man die veel tegenslag krijgt en geen tegenslag kan verwerken. Zijn onvermogen vermengt zich met uitbarstingen van geweld – tot moord aan toe, als hij in de metro wordt aangevallen en in elkaar geslagen. Terwijl zo ongeveer alles in zijn leven misgaat, wordt in deze poel van vernedering en sociale vervreemding zijn alter-ego geboren: Joker is een feit. Joaquin Phoenix speelt Arthur als een trieste, ongemakkelijke – en uitgemergelde – man, die langzaam over het randje wordt geduwd. Na zijn verschijnen veroorzaakte de film meteen controverse. Door Joker af te schilderen als een slachtoffer, zou de film sympathie opwekken voor zijn gewelddadige kant. Velen vreesden dat de film daadwerkelijk tot geweld zou leiden: Joker werd gezien als een hedendaagse opstandeling tegen de ‘establishment’ en werd vooral omarmd in de alt-right kringen. In de film weet Joker ook de sympathie van de massa te winnen en wordt letterlijk op handen gedragen. In vele opzichten is Joker een film over de Trump-era geworden. Niet voor niets zei de filmmaker Michael Moore dat Joker een film is over ‘het Amerika dat ons Trump heeft gegeven’.
(…)
Klik hier om verder te lezen op de website van Koning Film.
