Filosofie Magazine nr. 5/2014. Door Ivana Ivkovic.
Downloadt u weleens series of films? Zo ja, hoeveel daarvan bekijkt u ook daadwerkelijk? Als u ‘nagenoeg geen’ zegt, dan staat u niet alleen.
De meeste mensen die films opnemen, komen er nooit aan toe ze te bekijken. Hoe kan dat? De Oostenrijkse filosoof Robert Pfaller heeft daar een antwoord op: dit is volgens hem een typisch voorbeeld van interpassiviteit. Pfaller lanceerde dit concept oorspronkelijk in de jaren negentig. Hij reageert daarmee op een ontwikkeling in de moderne kunst. Toen Pfaller de term ‘interpassiviteit’ smeedde, was de kunstwereld in de greep van interactieve kunstwerken – kunstwerken die de toeschouwer actief zouden betrekken bij het kunstwerk en hem een onderdeel van het werk zelf zouden maken. Maar Pfaller zag ook een omgekeerde trend ontstaan: niet alle kunstwerken gaven een actieve rol aan de toeschouwer; sommige kunstwerken maakten de toeschouwer juist overbodig – ze nemen de rol van de consument of de toeschouwer op zich.
Zo vertelt Pfaller over een groep kunstenaars uit Linz (Oostenrijk) die zich Human Robotics Laboratory noemt. Deze groep heeft een speciale robot geconstrueerd: de ‘Bar Bot’. De Bar Bot spreekt mensen aan en vraagt om geld. Zodra de Bar Bot genoeg geld heeft, bestelt hij bier aan de bar en klokt dit naar binnen. In plaats van de mens te dienen – zoals de meeste robots doen – consumeert deze robot in plaats van de mens. Het gaat hier niet om meedoen of meeproduceren, concludeert Pfaller, maar eerder om niet eens te hoeven consumeren. In plaats van activiteit over te nemen, wordt hier passiviteit aan een ander afgegeven.
De kern van interpassiviteit is dus dat een kunstwerk of een ander medium onze passieve rol op zich neemt, net zoals een videorecorder die een film opneemt. Die kijkt namens ons. Interpassiviteit beperkt zich niet tot de kunstwereld, want kunst is een verlengstuk van de maatschappij. Interpassiviteit is overal te bespeuren.
Vragenlijst
Een kunstwerk dat interpassiviteit meer als een maatschappelijk fenomeen thematiseert, is dat van de Weense kunstenares Ruth Kaaserer, die Pfaller ook bespreekt. Haar werk bestond uit een aanbod: ze ging naar afspraken van andere mensen toe, in ruil voor het invullen van een vragenlijst. Dit lijkt op werk delegeren aan andere mensen, maar dat is het niet. Volgens Pfaller wordt hier een veel onheilspellendere mogelijkheid geopend: ‘Misschien huren we niet alleen schoonmaaksters, computerspecialisten en automonteurs in om voor ons te werken, terwijl wij onze vrienden ontmoeten; misschien willen we soms liever mensen inhuren om onze vrienden te ontmoeten, terwijl we zelf – ja, wat doen?’
Koortsachtig
De Sloveense filosoof Slavoj Zizek heeft de term ‘interpassiviteit’ ook omarmd, en hij benadrukt dat deze vorm van uitbesteding van consumptie en beleving uitstekend past in een kapitalistisch systeem.
(…)
Klik hier om het hele artikel te lezen op de website van Filosofie Magazine.
Afbeelding door Dimitris Vetsikas via Pixabay
