Trouw, Filosofisch Elftal, 14 mei 2020, door Alexandra van Ditmars.
.We mogen weer wat meer, maar de anderhalvemetersamenleving legt ons nog veel beperkingen op. We moeten maat houden. Maar hoe doen we dat, vraagt het filosofisch elftal zich af.
Nu de lockdown versoepeld is, mag er weer meer: kinderen gaan deels naar school, het uitoefenen van veel contactberoepen is toegestaan. Veel mensen staan te springen om elkaar weer aan te raken, te feesten, af te spreken in groepjes. Maar dat zit er nog niet in; de teugels worden iets gevierd, maar niet losgelaten. We worden uitgedaagd tot matigheid, een van de vier kardinale deugden. Welke filosofische ideeën kunnen hierbij helpen? En wat is de waarde van maathouden?
“Voor advies over de deugden moet je bij Aristoteles zijn”, zegt Paul van Tongeren, emeritus hoogleraar ethiek in Nijmegen en Leuven. “Deugden zijn karaktertrekken die we kunnen ontwikkelen en ervoor zorgen dat wij zo goed mogelijk handelen, stelt hij in zijn ‘Ethica’. Maathouden is een interessante deugd, omdat die besloten ligt in elke deugd. Een deugd houdt het midden tussen twee uitersten; zo ligt moed tussen lafheid en roekeloosheid in. Het gaat bij deugdethiek dus om de ‘maat’ van het midden te vinden. Maar ook de deugd van de maat zelf kent weer het juiste midden. Aristoteles legt dat tussen ongevoeligheid en ‘ongesnoeid zijn’ in. Zo schrijft hij dat je niet buitensporig veel moet klagen over iets, maar dat je wel iets moet voelen.
“Dat is interessant in tijden van corona. Iemand die maat weet te houden, lijdt ook aan de zaken die hem nu ontzegd worden, maar zal dat niet als enorm pijnlijk ervaren. Als je de deugd van de maat je eigen hebt gemaakt, dankzij veel oefening en vorming, hoef je jezelf niet in te houden. Je hebt de verlangens zelf geperfectioneerd, waardoor je niet verlangt naar wat nu niet kan. Dan doet het geen pijn dat je even geen vrijdagmiddagborrel in een café kunt houden. Als je het maathouden niet beheerst, ben je aangewezen op zelfbeheersing, waarbij je jezelf met moeite zaken ontzegt. Rutte doet daar in deze tijden vaak een beroep op. Een zinnige keuze, want de samenleving als geheel is niet zo deugdzaam.”
“In de filosofie klinkt vaak de kritiek dat de moderne tijd heel mateloos is”, reageert politiek filosoof Ivana Ivkovic. “Zo gaat onze economie uit van het idee van continue groei. We zien het ook in onze verhouding met de planeet, waarbij we tegen grenzen aanlopen vanwege ons eigen buitensporige gedrag. Corona laat ons nadenken over het vinden van de juiste maat. Doordat er even op de pauzeknop gedrukt is, komt onze mateloosheid in zicht en kunnen we erop reflecteren. Zo las ik in een analyse over een tulpenboer die huilend naast zijn velden vol te vernietigen tulpen stond, omdat de export nu niet doorgaat. Natuurlijk heb ik medelijden met die man. Maar tegelijkertijd denk ik: al die vliegtuigen vol met tulpen, die de hele wereld overvliegen – moeten we dat wel willen? We zien het ook in steden, die nu te zien zijn zonder al die drommen toeristen. Ik ben zeker niet tegen internationale handel of toerisme, maar we zijn er misschien wat in doorgeslagen. Als we iets positiefs willen overhouden aan deze crisis, gaat het niet alleen om maat vinden in ons persoonlijke handelen. Dan gaat het ook om maat vinden in economisch-sociale en ecologische kwesties, om maat vinden in het systeem waarin wij leven.”
(…)
Klik hier om het hele artikel te lezen op de website van Trouw.
Afbeelding van iXimus via Pixabay.
