Filosofie Magazine nr 10/2014, door Ivana Ivkovic.
De mens is volgens de Franse denker Deleuze een wirwar van verlangens en strevingen zonder eenheid. Is die identiteitsloze mens nog in staat tot een vrij en verantwoordelijk leven?
Het individu is dood, aldus de Franse denker Gilles Deleuze. De mens is geen ondeelbare eenheid met een vastomlijnde identiteit – dat is wat ‘in-dividu’ letterlijk betekent – maar een chaotische veelheid, gespleten en vol tegenstrijdigheden. De mens, meent Deleuze, is een ‘dividu’.
Eerder, aan het eind van de negentiende eeuw al, heeft Nietzsche ‘de dood van God’ aangekondigd: een onbetwistbare autoriteit is er niet meer in onze wereld. Een andere Franse denker, Michel Foucault, stelde vervolgens ‘de dood van de mens’ vast: de humanistische visie die de mens op de troon zette en hem als maat van alle dingen zag behoort volgens hem tot het verleden. De mens bleek minder redelijk, minder autonoom, minder maatgevend te zijn dan dit beeld veronderstelde.
Deleuze gaat nog een stapje verder: de mens is niet eens een eenheid, maar een wirwar van verlangens en strevingen. Het dividu heeft geen vastomlijnde identiteit. Voor zover hij wel een identiteit heeft, is die veelvoudig en vluchtig. Zoals Nietzsche al constateerde, huist er niet één ziel in de mens, maar vele zielen. Online hebben we niet meer één identiteit, maar creëren we vele avatars. Wij kunnen experimenteren met nieuwe en steeds andere personae. Niet één gezichtspunt is eigen aan de mens, maar oneindig veel.
Die veelheid laat zich niet eens begrenzen. Deleuze gebruikt ook een ander woord: rizoom. Dat verwijst naar het wortelstelsel van planten dat zich ondergronds in alle mogelijke richtingen verspreidt. De mens als dividu is een woekering. Maar in hoeverre is dit echt iets nieuws? Want ook offline, in ons sociale leven, dragen we verschillende maskers, spelen we verschillende rollen. Een persoon zijn betekent letterlijk een masker dragen: een persona is in het Latijn het masker dat in het theater werd gedragen. Dus een veelheid van personen-rollen is ons nooit vreemd geweest. Toch is er verschil, een belangrijk verschil: een individu draagt zijn maskers, een dividu is slechts een veelheid aan maskers zonder een drager. Geen van die masker-identiteiten is belangrijker of oorspronkelijker dan een andere.
Dat de mens als dividu zijn identiteit verliest, daar zou Deleuze niet rouwig om zijn.
(…)
Klik hier om het hele artikel te lezen op de website van Filosofie Magazine.
Afbeelding door willyvalkhandsonevents via Pixabay.
