Filosofie Magazine nr. 5/2005, door Ivana Ivkovic.
Na een slaap vol zoete dromen zou 11 september de wereld wakker hebben geschud. Slavoj Žižek betoogt dat ‘die nieuwe overzichtelijke werkelijkheid’ fictief, maar niet ongevaarlijk is.
Er zijn niet zoveel filosofische boeken die beginnen met een mop. De Sloveense filosoof Slavoj Žižek is op weg om er zijn handelsmerk van te maken. Dit keer gaat de mop over een man die in een Siberisch kamp wordt opgesloten, en met zijn vrienden een afspraak maakt om de censuur te omzeilen: alles wat hij met blauwe inkt schrijft is waar, alles met rode inkt is een leugen. De eerste brief komt: ‘Alles is geweldig hier, goed eten, mooie meisjes… het enige dat er ontbreekt is de rode inkt.’
De charme van een auteur als Žižek is dat hij, onmiddellijk nadat de mop verteld is, de kans aangrijpt om ook een serieus punt te maken over de ‘ontbrekende inkt’ als model voor de impliciete censuur. Het gaat niet om de censuur van totalitaire regimes, maar om een beperking die juist in onze liberale democratie de kop opsteekt: ‘Alles is hier geweldig’, dat wil zeggen, we voelen ons vrij, en het enige dat ontbreekt is de ‘rode inkt’, de taal waarin wij onze onvrijheid kunnen uitdrukken.
Welkom in de woestijn van de werkelijkheid heet de net verschenen Nederlandse vertaling van Žižeks boek, dat in het Engels in 2002 verscheen. Žižek zet hier zijn eerder begonnen kritiek op de democratie voort. Deze keer spitst hij die toe op het ‘ontwaken’ van de wereld, en in het bijzonder van de VS, na 11 september.
‘Welkom in de woestijn van de werkelijkheid!’ zijn de woorden waarmee Keanu Reeves (in de gedaante van Neo) wordt begroet nadat hij is ontwaakt uit de kunstmatige slaap in The Matrix. De succesfilm speelt in op een beroemde westerse vorm van paranoia: de wereld zoals wij die kennen is slechts een illusie. Achter deze werkelijkheid is ‘de echte werkelijkheid’, en deze is een stuk minder fris: het is een verwoeste wereld waarin mensen worden gekweekt en in een gigantische bijenkorf van capsules in leven worden gehouden ten behoeve van de computers die de wereld hebben overgenomen.
De titel van het boek speelt in op de verwachting dat het ontwaken na 11 september van dezelfde orde zou zijn. De Amerikaanse ‘holiday from history’ is ten einde, de smeulende resten van het WTC onthullen eindelijk de ‘botsing der beschavingen’ – een botsing die vóór de aanslag al aanwezig was, maar nu pas manifest wordt. Nu de zaken zo duidelijk zijn, is het tijd om serieuze keuzes te maken – met andere woorden: om te beslissen aan welke kant van het conflict we staan.
Populaire fantasieën
Maar volgens Žižek is dit een verkeerde weergave van de ‘wereld na 11 september’. Die datum markeert allesbehalve een volkomen onverwachte en zelfs ondenkbare dreun die ons uit een slaaptoestand heeft gewekt en aan de onherbergzame werkelijkheid heeft overgeleverd. De aanslag kwam juist zo hard aan omdat de beelden al bekend waren.
Žižek vraagt zich af: waar hebben we dit al zo vaak eerder gezien?
(…)
Klik hier om het hele artikel te lezen op de website van Filosofie Magazine.
