Trouw, Filosofisch Elftal, 12 november 2020, door Alexandra van Ditmars.
Het is tijd om te helen, zei Joe Biden na zijn winst op Donald Trump. Maar hoe dan? ‘Om de morele pijn te helen is het essentieel dat Bidens eerdere morele betovering niet verbroken wordt, maar dat het hem lukt om aan het volk uit te leggen waarom hij dit moet doen.’
Bij de overwinning van Biden op Trump werd duidelijk dat de nog zittende Amerikaanse president niet alleen politieke pijn, maar ook morele pijn heeft aangericht. Deze morele pijn werd wellicht het best benoemd door CNN-commentator en jurist Van Jones. Na Bidens winst zei hij door zijn tranen heen dat het als ouder nu gemakkelijker wordt om je kinderen te leren dat het uitmaakt een goed karakter te hebben, de waarheid te spreken, een goed persoon te zijn. Bij deze pijn gaat het niet zozeer om het concrete verkiezingsprogramma, maar om een aanslag op de moraal in het algemeen. Biden lijkt dat te beseffen; telkens benadrukt hij dat het ‘tijd om te helen’ is. Het filosofisch elftal buigt zich over de vraag: kan een president morele pijn helen?
“Ja, dat lijkt mij evident sinds afgelopen zaterdag”, zegt Frank Ankersmit emeritus-hoogleraar intellectuele geschiedenis aan de Rijksuniversiteit Groningen. “Toen bleek dat Biden had gewonnen, was de opluchting op de gezichten van vele Amerikaanse burgers af te lezen. Telkens benadrukten ze dat het fatsoen in de politiek is teruggekeerd. Van Jones maakte het morele belang daarvan duidelijk: het doet ertoe hoe je je tegenover anderen opstelt en dat wordt nu weer makkelijker om uit te leggen. Dat laat zien dat de frustratie over Trump lang niet enkel zijn politieke ideeën betrof, maar ook hoe hij durft om te springen met moraliteit: onze opvattingen over hoe je als beschaafde mensen met elkaar omgaat, ongeacht onderlinge meningsverschillen. Biden gaf daar prachtig uitdrukking aan door in zijn speech te zeggen dat het geen mysterieuze kracht is die de Amerikanen tegen elkaar heeft opgezet, maar een besluit, en dat we ook kunnen besluiten samen te werken. Filosofisch is deze uitspraak ook interessant; het toont hoe overtuigingen ons wereldbeeld en handelen bepalen. Dat inzicht is essentieel als je een situatie wilt verbeteren, of – in Bidens termen – wil helen.”
“Met de terugkeer van het fatsoen ben je er nog niet”, reageert politiek filosoof Ivana Ivkovic. “Deze morele pijn hangt samen met de polarisatie in de Verenigde Staten: groepen mensen zijn diep gekrenkt omdat hen geen waardig bestaan wordt gegund. In die zin is Trumps winst van vier jaar geleden voor veel mensen traumatiserend geweest, waarna het inderdaad nodig is om te ‘helen’. Maar dat is niet per se een gedeelde wens. Vergeet niet dat Trump ook veel stemmen heeft gekregen. Biden benadrukt dat hij ook naar zijn tegenstanders wil luisteren en dat dit essentieel is om verdeeld Amerika weer te verzoenen. Maar voor verzoening is meer nodig dan luisteren. Er is een transformatief proces nodig, waarin je weer tot gezamenlijke grond komt.
“Het bekendste voorbeeld van zo’n proces vond plaats in Zuid-Afrika na de afschaffing van de apartheid. De situatie in Zuid-Afrika valt niet te vergelijken met die in de VS, maar in beide gevallen is sprake van een politieke roep om verzoening. Nelson Mandela richtte in 1995 de Waarheids- en Verzoeningscommissie op. Het idee erachter was enerzijds de waarheid achterhalen, door vele getuigenissen te horen. Anderzijds werd gestreefd naar verzoening, door de nadruk niet te leggen op het oordeel, maar op vergeving en de zoektocht naar een nieuwe gemeenschappelijkheid. Zo’n ingrijpend proces is nodig om morele pijn werkelijk weg te nemen. In Amerika is daarvan nog lang geen sprake; mensen leven daar zelfs in totaal verschillende werkelijkheden. En het zal een president nooit alleen lukken om morele pijn te helen, daarvoor is altijd ook het volk nodig.”
(…)
Klik hier om het hele artikel te lezen op de website van Trouw.
