Trouw, 9 september 2019, door Maurice van Turnhout.
Hoe kwalijk is het als politiek debat polariseert? Is een ‘verbindende boodschap’ wel zoveel beter? Denker des Vaderlands Daan Roovers en politiek filosoof Ivana Ivkovic werpen licht op de Amerikaanse voorverkiezingen.
Op 12 september debatteren Democratische kandidaten weer in de primaries voor het Amerikaanse presidentschap. Tien Democratische kandidaten hebben zich gekwalificeerd voor het debat. Allemaal zijn ze erop gebrand om Donald Trump te verslaan. De vraag is: hoe? Kun je een polariserende leider als Donald Trump verslaan door zelf te polariseren?
Centrist Joe Biden, al maandenlang koploper in de peilingen, vindt van niet. Door progressieve standpunten uit te vergroten, vervreemd je gematigde kiezers van je, die een broertje dood hebben aan scherpslijperij.
Na de rechts-populist Trump zitten Amerikanen niet te wachten op wéér een shock to the system, denkt hij. Ze willen juist een leider die compromissen kan smeden, iemand die snapt dat politiek vanuit het midden wordt bedreven. Inhoudelijk houdt de ex-vicepresident zich dus bewust op de vlakte.
Miljonairsbelasting
Maar zijn progressieve tegenstrevers Bernie Sanders en Elizabeth Warren happen naar zijn kuiten. Onvermoeibaar hameren zij op hun alternatieve visie voor de Verenigde Staten. Zo zijn ze allebei voorstander van de Green New Deal, een combinatie van banenplan en kilmaatactieplan dat deels moet worden bekostigd uit een miljonairsbelasting. Te links? Jammer dan!
Ziehier de waterscheiding tussen de kandidaten. Versla je Trump door zelf ook de zaken op de spits drijven of door boven het ideologische lawaai te gaan staan en jezelf als bruggenbouwer te presenteren?
En kan een bruggenbouwer het land verder brengen? “Grote presidenten zijn vaak pas achteraf gezien bruggenbouwers”, heeft de Amerikaanse historicus Arthur Schlesinger jr. ooit opgemerkt. “De echt grote presidenten hebben het land eerst op brandende kwesties verdeeld, om het vervolgens te verenigen rond een nieuw begrip van die kwesties.” Abraham Lincoln dreef bijvoorbeeld het slavernijvraagstuk op de spits. En Franklin Roosevelt voerde de controversiële New Deal door als overheidsprogramma om de economische crisis van de dertiger jaren op te lossen. De politieke moed om te polariseren maakt volgens Schlesinger het verschil tussen een ‘vitaal midden’ en een ‘dood midden’.
Zonder scherpe randjes
Politiek filosoof Ivana Ivkovic heeft dan ook haar bedenkingen bij Bidens idealisering van het midden: “Het is volgens mij weinig kansrijk om een verbindende boodschap zonder scherpe randjes uit te dragen. Kiezers aan de andere kant van het politieke spectrum zijn al van je vervreemd en dus weinig vatbaar voor een verbindende boodschap. Zij respecteren een kandidaat met een sterke alternatieve visie. Ik zou het uitdragen van zo’n alternatieve visie dan ook geen polariseren willen noemen, eerder: stand your ground.”
Denker des Vaderlands Daan Roovers snapt wel dat Biden zichzelf positioneert als de man van het midden: “In een groot land als de Verenigde Staten, met zoveel sociaaleconomische tegenstellingen, bestaat het midden natuurlijk niet als homogene groep. Het midden waarover Biden spreekt is een strategie: benadruk je de verschillen of de overeenkomsten van Amerikanen? Als vicepresident van Obama heeft Biden op dat laatste gebied zijn geloofwaardigheid verdiend.”
Toch is ook Roovers sceptisch over deze strategie: “Wie zich presenteert als het redelijke alternatief zet de tegenstander weg als een idioot. En vraag maar eens aan Hillary Clinton hoe dat in 2016 heeft uitgepakt. De mensen die op Trump stemden, hebben eerder voor een belangrijk deel op Obama gestemd, dus ik zou bijvoorbeeld oppassen om ze allemaal met Trumps racisme te identificeren. Kiezers willen soms een proteststem uitbrengen, fikkie stoken. Dus de tegenkandidaat kan zich wel presenteren als redelijk alternatief, maar die moet dan redelijk klinken zonder de ander weg te zetten als pyromaan.”
Stille machtsuitoefening
Ivkovic beaamt dat. De redelijk gematigde Hillary Clinton werd in 2016 gezien als vertegenwoordiger van het establishment: “Volgens de Belgische politiek filosoof Chantal Mouffe kan alleen de macht zich als neutraal presenteren, omdat de macht een consensus vertegenwoordigt. Wie, zoals Clinton en Biden, de consensus van een redelijk midden opzoekt, doet dus eigenlijk aan een stille machtsuitoefening. Op die manier sluit je andere, zogenaamd ‘onredelijke’ posities buiten het gesprek en die dreigen vervolgens onzichtbaar te worden.”
Bovendien weten agressieve vertegenwoordigers van alt-right volgens Ivkovic inmiddels heel goed hoe ze het ‘redelijke midden’ kunnen uitdagen. Zij maken alles tot politiek-culturele handgranaat: van de islam tot het aantal vrouwelijke helden in de laatste Star Wars-film: “De andere kant van het politieke spectrum kiest er vaak voor om niet te reageren op dergelijke provocaties, om redelijk te blijven – don’t feed the trolls. Maar in het politieke domein is zwijgen een uiterst ongelukkige positionering. Door te zwijgen verdwijn je, en is alleen die andere boodschap zichtbaar. Als je bewust kiest om je niet te laten provoceren, stel je ook geen grenzen. En dan kan de ander de voorwaarden van het spel blijven bepalen.”
Loopgravenoorlog
Terugblaffen is soms beter, betoogt Ivkovic: “Je kunt ook gewoon zeggen waar je staat en vervolgens geen duimbreed toegeven. Je kunt het spel intelligent spelen, door het complete register van spot, sarcasme en framing open te trekken, zonder jezelf te verlagen. En dan bestaat de kans dat je wint, of in ieder geval het laatste woord hebt.’
Bestaat er in zo’n loopgravenoorlog nog wel een kans dat mensen elkaar in het midden tegenkomen? Eerdergenoemde filosoof Chantal Mouffe waarschuwt dat de publieke sfeer gesegregeerd dreigt te raken. “Mensen sluiten zich op in een circuit van eensgezinden met bijbehorende media die voor eigen parochie preken”, verduidelijkt Ivkovic.
Dat herinnert Roovers aan het werk van Cass Sunstein, voormalig chef van het Bureau voor Informatie en Regelgeving onder Obama: “Hij beschreef hoe je het midden weer aan het woord kunt laten door depolarisatie, hoe je voorkomt dat mensen verharden in hun standpunten doordat ze in een bubbel met gelijkgestemden zitten.”
Antagonistisch pluralisme
Maar waar het midden voor Sunstein een plek van ontmoeting en hervonden redelijkheid is, ziet Mouffe het juist als een plek van strijd. Zij pleit voor een politiek van ‘antagonistisch pluralisme’. Met andere woorden: politici moeten hun standpunten niet verzachten, maar verharden.
“Op de langere termijn is gebrek aan wrijving namelijk bedreigender voor de democratie dan een harde confrontatie”, vindt ook Ivkovic.
(…)
Klik hier om het hele artikel te lezen op de website van Trouw.
