Een lezing in het Cobra Museum, bij de tentoonstelling Enrico Baj: Play as Protest, februari 2017.
Enrico Baj’s werk oogt speels, kleurrijk en humorvol maar toont gelijktijdig zijn scherpe maatschappijkritische, zelfs anarchistische houding. Zelf stelde Baj dat “De enige manier om je tegen het systeem te verzetten is door middel van vreugde”. Baj zette spel in als een vorm van engagement en creatie als een vorm van protest. Het richt zich tegen het fascisme, totalitaire systemen, de macht van de heersende klasse en de potentiële vernietiging van de leefomgeving (de toen nieuwe nucleaire dreiging). De tentoonstelling laat zien hoe Baj speelse strategieën, satire en het bewust oneerbiedig zijn als middelen inzette tegen een samenleving die voortdurend in staat lijkt zichzelf te vernietigen.
Uit de lezing:
“Kent u de Chinese verwensing – ‘Moge je leven in interessante tijden’?
Enrico Baj leefde in interessante tijden. De opkomst van het fascisme, de totalitaire regimes, de macht van de militairen. De oorlog, en dan de koude oorlog. De toenemende rol van techniek en technologie in onze levens. Het vernietigende potentieel van technologie: het nucleaire gevaar. De macht van de heersende klasse. De macht als probleem.
Wij leven vandaag ook in interessante tijden. Ik weet als politiek filosoof niet meer of ik eerder naar Amerika, naar Rusland, Nederland of naar Balkan moet kijken. Overal valt veel interessants te zien. De opkomst van populistische partijen en autoritaire leiders. De crisis van het traditionele politieke bestel. De EU in crisis. De Brexit. De vluchtelingencrisis. De oorlog in Syrië. De angst voor islamisering. De groeiende kloof tussen arm en rijk, tussen 99% en 1%. De dreigende ecologische catastrofe. Het verdwijnen van werk door automatisering.
Als politiek geëngageerde kunst, dat zich actief inlaat met turbulente tijden, is het geen wonder dat het werk van Enrico Baj nu zo actueel is. Maar ik denk dat zijn werk bijzonder actueel is om één specifieke reden. Onze gebruikelijke manieren om te reageren op de crisissen, om in opstand te komen, het onrecht te bestrijden en het systeem te veranderen…zijn op een dood spoor geraakt. Het is niet zo dat wij futloos zijn, wij willen verandering. Maar de weg ernaartoe, die is niet altijd duidelijk. Wij geloven niet langer in de oude ideologieën, maar we maken geen nieuwe. Wij zijn die oude politieke partijen een beetje beu, maar zijn die nieuwe dan zoveel beter? Wij beseffen wel dat we iets moeten doen met het klimaat, maar ja, gaan die elektrische auto’s het doen? Wij beseffen dat ons financieel systeem niet zo stabiel is als we dachten, maar zijn de producten die nu worden verhandeld zo veilig? Ik weet niet of dit de werkelijkheid is, maar het is in ieder geval vaak de perceptie – en die perceptie leidt tot een gevoel van machteloosheid tegenover de wereld. Het gevoel om gevangen te zijn, om met een elastiekje vast te zitten aan het bestaande. Wij hopen op verandering, maar het lijkt alsof die verandering telkens maar niet kan aanvangen.”
De volledige tekst van de lezing is hier te downloaden.
Meer informatie over de expositie Enrico Baj – Play as Protest is te vinden op de website van het Cobra Museum
